रुपन्देही-३ उपनिर्वाचन : मधेशी मोर्चा किन रणनीतिक संकटमा ?

काठमाडौँ,

मधेश केन्द्रित दलहरूको संघीय लोकतान्त्रिक मोर्चा रुपन्देही प्रतिनिधिसभा निर्वाचन क्षेत्र नम्बर ३ मा साझा उम्मेदवार चयनको विषयलाई लिएर अन्योलमा परेको छ। मोर्चाले यसअघि नागरिक उन्मुक्ति पार्टी (नाउपा) का उम्मेदवारलाई साझा बनाउने निर्णय गरेको थियो। तर, उपनिर्वाचनका लागि निर्वाचन आयोगले जारी गरेको दल दर्ताको सूचीमा नाउपा समावेश नहुँदा मोर्चा समस्यामा परेको छ।

नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको दर्ता असफल

निर्वाचन आयोगले दल दर्ताका लागि मागेका आवश्यक कागजात पुर्‍याउन नसक्दा नाउपा दर्ता प्रक्रियामा समावेश हुन सकेन। आयोगकी प्रवक्ता निता पोखरेलले नाउपाले दल दर्ताका लागि निवेदन दिए पनि आवश्यक कागजात पेस गर्न नसकेको बताइन्। "आयोगले कागजात पुर्‍याउन समय दिएको थियो, तर तोकिएको समयभित्र सम्बन्धित पार्टीले कागजात ल्याउन नसक्दा दर्ता हुन सकेन," उनले भनिन्।

आगामी कात्तिक १७ गते हुने रुपन्देही-३ को प्रतिनिधिसभा उपनिर्वाचनका लागि आयोगले साउन २१ देखि साउन २७ गतेसम्म दल दर्ताको समयसीमा तोकेको थियो। नाउपाभित्र लामो समयदेखि चलेको आन्तरिक विवादले पनि यो प्रक्रियालाई जटिल बनाएको छ।

नाउपाभित्रको आन्तरिक विवाद

नाउपाभित्रको आधिकारिकता विवादले दल दर्ता प्रक्रियालाई थप जटिल बनाएको छ। निर्वाचन आयोगले पार्टी अध्यक्ष रञ्जिता श्रेष्ठको पक्षमा निर्णय दिएको छ। रेशम चौधरी पक्षले श्रेष्ठलाई अध्यक्षबाट हटाएर लालवीर चौधरीलाई नयाँ अध्यक्ष बनाएको जानकारी आयोगलाई गराएको थियो, तर आयोगले यो निर्णयलाई अस्वीकार गर्दै श्रेष्ठको नेतृत्वलाई मान्यता दिएको छ।

दुवै पक्षले अलग-अलग दल दर्ताका लागि निवेदन दिएका थिए। तर, चौधरी पक्षले आधिकारिकता पाउन सकेन भने श्रेष्ठ पक्षले आवश्यक कागजात पुर्‍याउन नसक्दा नाउपा उपनिर्वाचनका लागि दर्ता हुनबाट वञ्चित भयो।

मोर्चाको रणनीति र चुनौती

मोर्चाले नाउपाको उम्मेदवारलाई साझा बनाउने निर्णय गरेको थियो। तर, नाउपा दर्ता नहुँदा मोर्चा नयाँ रणनीति बनाउन बाध्य भएको छ। मोर्चाका नेता तथा जनता प्रगतिशील पार्टीका अध्यक्ष हृदयश त्रिपाठीले नाउपाको उम्मेदवारलाई साझा बनाउने निर्णयमा हालसम्म कुनै परिवर्तन नभएको बताए। "तर, दल दर्ता नहुँदा केही समस्या आएको छ। यस विषयमा छलफल गर्न बुधबार मोर्चाको बैठक बोलाइएको छ," उनले भने।

मोर्चामा जनता समाजवादी पार्टी नेपाल, लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी, जनमत पार्टी, राष्ट्रिय मुक्ति पार्टी नेपाल, जनता प्रगतिशील पार्टी नेपाल र तराई मधेश लोकतान्त्रिक पार्टी आबद्ध छन्। यद्यपि, जनमत पार्टी सुरुदेखि नै नाउपाको उम्मेदवारलाई साझा बनाउने विषयमा सहमत छैन। जनमतले आफ्नो छुट्टै उम्मेदवार उठाउने घोषणा गरिसकेको छ र उसले दल दर्ता पनि गराएको छ।

वैकल्पिक रणनीति र स्वतन्त्र उम्मेदवार

नाउपा दर्ता नहुँदा मोर्चाले स्वतन्त्र उम्मेदवारलाई साझा बनाएर अघि बढ्ने विकल्पबारे छलफल सुरु गरेको छ। त्रिपाठीले भने, "रुपन्देही-३ मा हामी बलियो छौं। साझा उम्मेदवार दिएर गएमा जित्ने सम्भावना छ।" उनले लोकप्रिय व्यक्तिलाई स्वतन्त्र उम्मेदवारका रूपमा अघि सार्न सकिने बताए।

तराई मधेश लोकतान्त्रिक पार्टीका अध्यक्ष वृषेशचन्द्र लालले नाउपालाई उपनिर्वाचनबाट बाहिर राख्न सत्ताधारी दलहरूले षड्यन्त्र गरेको आरोप लगाए। "मोर्चा एकजुट भएर गएमा जित्ने सम्भावना छ। त्यसैले सत्ताधारी दलले नाउपालाई रोक्न खोजे," उनले भने। उनले आयोगले दल दर्ता प्रक्रियामा लचकता अपनाउनुपर्नेमा त्यसो नगरेको गुनासो गरे।

२०७९ को निर्वाचनको परिदृश्य

२०७९ को निर्वाचनमा रुपन्देही-३ बाट राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीका दीपक बोहरा ३६,७१७ मत ल्याएर विजयी भएका थिए। उनका निकटतम प्रतिद्वन्द्वी नेपाली कांग्रेसका बालकृष्ण खाँडले ३४,०३६ मत प्राप्त गरेका थिए। राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका जितबहादुर गुप्ता तेलीले ५,७९६ मतसहित तेस्रो स्थान हासिल गरेका थिए। समानुपातिकतर्फ नाउपाले चौथो स्थान प्राप्त गरेको थियो।

मोर्चामा आबद्ध दलहरूले समानुपातिकतर्फ १६,४०० मत प्राप्त गरेका थिए भने जनमतले ३,७३२ मत ल्याएको थियो। यी मत जोड्दा मोर्चा समानुपातिकतर्फ दोस्रो स्थानमा थियो। यही आधारमा मोर्चाले साझा उम्मेदवारमार्फत जित्ने रणनीति बनाएको थियो। तर, जनमतको असहमति र नाउपाको दर्ता असफलताले यो रणनीतिमा चुनौती थपिएको छ।

उपनिर्वाचनमा दर्ता भएका दलहरू

रुपन्देही-३ को उपनिर्वाचनका लागि निर्वाचन आयोगमा २६ दल दर्ता भएका छन्। नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले, माओवादी केन्द्र, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी र जनमत पार्टीसहित मंगोल नेसनल अर्गनाइजेसन, नेपालका लागि नेपाली पार्टी, राष्ट्रिय मुक्ति आन्दोलन नेपाल, जनता समाजवादी पार्टी, राष्ट्रिय जनमोर्चा, जनप्रजातान्त्रिक पार्टी नेपाल, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी), संयुक्त नागरिक पार्टी, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी), नेपाल समाजवादी पार्टी (नयाँ शक्ति), नेकपा (माले), राप्रपा नेपाल, नेसन रिपब्लिक नेपाल, राष्ट्रिय मातृभूमि पार्टी, नेपाली जनता दल, राष्ट्रिय यथार्थवादी पार्टी, नेपाल जनमुक्ति पार्टी, हाम्रो नेपाली पार्टी, बहुजन शक्ति पार्टी र खम्बुवान राष्ट्रिय मोर्चा नेपाल दर्ता भएका छन्।

निष्कर्ष

नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको दर्ता असफलता र जनमत पार्टीको असहमतिका कारण मधेशी मोर्चा अप्ठ्यारोमा परेको छ। मोर्चाले अब स्वतन्त्र उम्मेदवार वा जनमतको उम्मेदवारलाई समर्थन गर्ने विकल्पमा छलफल गरिरहेको छ। बुधबारको बैठकले मोर्चाको आगामी रणनीति तय गर्नेछ। रुपन्देही-३ को उपनिर्वाचनमा मोर्चाको एकताले निर्णायक भूमिका खेल्न सक्ने भएकाले यो विषयलाई नजिकबाट हेरिएको छ।